Ortaköy, Damat İbrahim Paşa Çeşmesi Kitâbesi

Kitâbe

Hazret-i Sultan Ahmed Hân sâhib-i ma’delet
Kim odur zîb-ü serîr-i saltanat zıllı Hüdâ
Bir şehin-şâh-ı muazzamdır ki âbâd eyledi

Millet-i İslâmı adl-i vedâd ile ser tâ pâ
Mahrem-i hâs nizâm-ül mülûk sadr-ı âzamı
Ya’ni İbrâhim Paşa-yı inâyet-i intimâ

Şehri-yâr-i âlime celb-i dua’-yı hayr icün
Nice hayrât eyledi ol menba’-ı rüşd-i zekâ
Duhter-i sa’d-ı ahter ismed-i semîr-i kördüğüm

Valde-i zîşânı çeşme-sâz eyler binâ
Oldu ki bir çeşme bünyâdına niyet eyledi
Serr-valdeden alınca feyz-ü latîf-ü a’tâ

Şu her sami mekânı kethüdâ-i âsafı
Yâni hemtam Mehmed süher sadr-ı pür sühâ
Eyleyüb bu karyeyi menzur-u ayn-i iltifat

Kıldı hem câmi-i binâ hem çeşmesâr-ı dilküşâ
Pâdişâh-ı âlem ârâ ile sadr-âzamı
Birbirinden etmeye tâ haşre dek Mevlâ cüdâ

Şâkirâ dedim leb-ü âdâb ile târihini
İç bu zîbâ çeşmeden ayn-ı hayat-ı canfezâ
1136

Kitâbenin Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

Adalet sahibi Sultan Ahmed Han hazretleri
Saltanat tahtının süsü Allah’ın gölgesi ki odur
Muazzam bir şahlar şâhıdır ki şenlendirdi

Adaleti ve sevgisiyle İslam milletini, baştan aşağı
Kullarının velî nimeti, mülkün sadrazamı
Yani lütufkar İbrâhim Paşa

Alemlerin hükümdarına dua edilmesi ve hayır için
Ne çok hayır yaptı o doğruluğun kaynağı ve zekî
Saadetli yıldızı kızı, paşanın hanımı

Şerefli annesi çok çeşme yapar
Bir çeşmeyi yapmaya niyet etmiş oldu
Büyük anneden alınca çok miktarda lütuf ve bahşiş

Şu her kuru yere, erdemli kethüdası
Yani Mehmed ile adaş çok cömert sadrazam
Bu yere adadığı iltifatı yapıp

Hem câmi yaptı hem de ferahlık veren çeşmeyi
Âlemin padişahı ile süsleyen sadrazamı
Kıyamete kadar Allah birbirinden ayırmasın

Ey Şakir tarihini dudağımın edebi ile dedim
Bu güzel çeşmeden cana can katan hayat pınarını iç

1723

 

Ortaköy, Damat İbrahim Paşa Çeşmesi

Boğaziçi’nde, Ortaköy Camii’nin önündeki meydandadır. Cephesi tümüyle mermer kaplı ve ayna taşından kitabesi ve çerçevesine kadar kabartma ve oyma süslerle şekillendirilmiş bir sanat âbidesi, zarif bir çeşmedir. Zarif bir dantelle çevrilmiş olan üst çerçevesinden teknesine kadar üstünde en ince mermertıraşlık sanat ve hünerleri gösterilen bu değerli eserde üçer mısralı altı satırla bir tarih beyti, yedinci satırda talik yazı ile yazılmış olan Trabzonlu Şakir Ahmet Paşa’ya ait kitâbenin son iki mısrası şunlardır:

Şâkirâ dedim leb-ü "â" dâb ile târihini
«İç bu zîbâ çeşmeden ayn-ı hayât-ı canfezâ»
1136 (1723)

Çeşmenin 1940'lı yıllardeki durumu.

Kitâbenin nâzımı Şâkir Ahmet Paşa, Enderun’da Tülbent Ağası (1) olup, çıktığında hocalık ve Darphane Eminliği (2) verilmiş ve 1216 (1801) tarihinde azledilmiş ve sonra tekrar tayin olunmuştur. 1225 (1810) de Sadaret Kaymakamı (3), 1229 (1814) da Anadolu Valisi oldu. Ölümü 1234 (1818) tarihindedir.

Cephenin iki yanında on iki tane üst üste yerleştirilmiş taş dizisinden oluşan birer sütun bulunmaktadır. Dikdörtgen çerçeve içinde tam olarak ampir üslup özelliği gösteren süslemeleriyle ayna taşı bulunmaktadır, Tepesine kurdelelerin dolandığı iri bir girlant motifinin içinden çıkan yine yüksek kabartma yaprak süslemeleri görülmektedir. Girlantın altında yüksek kabartma çapraz yerleştirilmiş meşaleler bulunmaktadır.

Eyüp’te Şahsultan türbesinin bahçesinde gömülüdür. Değerli, bilgin ve becerikliydi. Müderris (4) Mehmet Atıf Bey’in oğlu, Sermet Paşa’nın torunudur. Çeşmenin karşısındaki Ortaköy Camii’ni, Damat İbrahim Paşa’nın sadrazamlığı sırasında, Devlet Kethüdalığı (5) göreviyle şereflendirilmiş olan Mehmet Kethüda, tek şerefeli, tek minareli, hünkâr mahfilli bir cami yaptırmış ve kubbesini piramit şeklinde yaptırarak üzerini kurşunlatmıştı. Camiyi yaptıran Mehmet Kethüda, İbrahim Paşa’ya damat olduktan sonra, Patrona Halil ve Muslu olaylarında şehit olmuş ve Süleymaniye yakınındaki konağının bahçesinde gömülmüştür. Damadı Divitdar (6) Mehmet Paşa 1163 (1749) de sadrazam olunca, kayınpederinin kabrini tamir ettirip yol tarafına bir pencere açtırmıştır.

Çeşmeyi yaptıran İbrahim Paşa, Nevşehirlidir. 1110 (1698) tarihinde İstanbul’a gelip sarayda Helvacı (7), sonra Baltacı (8) oldu. Sırasıyla Evkaf Kâtibi (9), Darüsaade Yazıcısı (10), Haremeyn Muhasebecisi (11), Damat Ali Paşa sadrazam olduğunda azledilmiş, sonra Mevkufatçı (12) ve Niş Defterdarı (13), Mirahuruevvel (14) ve son olarak Vezirlik rütbesiyle Rikâp Kaymakamı (15) olarak 1129 (1716) tarihinde Silâhtar (16) Ali Paşadan dul kalan Fatma Sultan ile evlendi. 1130 (1717) de Sadrazam ve Serdar-ı Ekrem’liğe (17) tayin edildi ve 1143 (1730) de katledildi. Şehzadebaşı’nda kütüphane ve darülhadîsi (18) ile camisi vardır. Kendisi de burada gömülüdür. 70 yaşında, akıllı, alçak gönüllü, bilginleri sever ve fakat zevk ve sefaya düşkün, çiçek ve lâle severdi. Arkadaşlarını çeşitli mevkilere koyması, zevke ve sefaya düşkünlüğü yüzünden hem kendini, hem de ailesini zarara uğratmış ve son kötü olmuştur.

Dipnotları:

1. Tülbent Ağası : Sarayın tülbent sorumlusu
2. Darphane Emini : Darphane Müdürü
3. Sadaret Kaymakamı : Sadrazam vekili
4. Müderris : Medrese hocası
5. Devlet Kethüdası : Sarayın baş kahyası
6. Divitdar : Devlet ileri gelenlerinin divitlerini taşıyan ve dikte ettikleri yazıların müsveddelerini yazan memur.
Divit : Yazı yazmak için kullanılan hokka ve kalemi bir arada içeren kılıf.
7. Helvacı : Saray helvacısı
8. Baltacı : Osmanlı Devleti'nde balta taşıyan saray muhafızı.
9. Evkaf Kâtibi : Vakıflar katibi, yöneticisi
10. Darüsaade Yazıcısı :Saray katibi
11. Haremeyn Muhasebecisi : Osmanlıda ilmiye sınıfının Mısır payesinden sonra, İstanbul payesinden evvel aldıkları büyük rütbe.
12. Mevkufatçı : Vakıfdan hazineye ait fazla gelirler ve örfî vergilerden savaşa ait olan gelirleri toplayan kalem.
13. Niş : Akrep gibi böceklerde olan iğne. Diken.
14. Mirahuruevvel : Sarayın baş ahır sorumlusu.
15. Rikâp Kaymakamı : Padişahların atla bir yere gidişleri sırasında özengiyi tutmak suretiyle ata binip inmelerine yardım eden kişi.
16. Silâhtar : Osmanlılar döneminde padişah, sadrazam, vezir gibi devlet büyüklerinin silâhlarına bakan ve koruyan kimse.
17. Serdar-ı Ekrem :Başkumandan. Başbuğ.
18. Darülhadîs : Hadîs ve bununla ilgili şeyleri öğreten okul.

Fotograflar: H.Veysel Güleryüz

 _______________________________________________________________________________________