Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Kitâbesi

Avlu Kapısı Kitâbesi:

Cenâb-ı umde-i erkân-ı devlet mefharü'l-eşbâh
Sütûde menba'-ı lûtf-u mürüvvet zât-ı âlî-câh
Emîn-i matbah-ı şâhenşehî Hâci Selîm Ağa

Ki evsâf-ı cemîli nâsa olmuş zîver-i efvâh
Fena-yi devlet pa-be-rikab dehri derk edüb
Tedârik etdi azm-i menzil-i ukbâya zâd-râh

Edüb ilm-i şerîfe izzet-ü erbâbına ikrâm
Mükemmel bir kütübhâne binâ etdi li-vechiullâh
Sıgâr-ı ümmete mekteb kibârına kütübhâne

Binâsına muvaffak oldu ol sâhib-i dilâgâh
Edüb her harf evrâkı kitâbınca sevâb ihsân
Dü âlemde murâdın vere Hak ber sûret-i dil-hâh

Du'â-gûne dedi itmâmının târihini Tevfîk
Zihî dârü'l-kütûb ecrin mükemmel eyleye Allâh
Ketebehû el-fakîr Muhammed Esad el-Yesârî gufira zenûbe
1196

 

Avlu Kapısı Kitâbesinin Günümüz Türkçesi ile Anlamı:

İtimada şayan, devlet ileri gelenlerinden, iftihar edilen
Lütufları övünç kaynağı, iyiliksever, yüksek rütbeli
Padişahın mutfak sorumlusu Hacı Selim Ağa

Ki güzel vasıfları ağızların süsü olmuş
Dünyayı anlayarak hareket edip
Öbür dünya için yolunu seçti

Mübarek ilmi, değerli ehline ikram edip
Allah için mükemmel bir kütüphane yaptı
Küçük ve büyük okul öğrencilerine kütüphane

Binasını yapmayı başardı, o dinini bilen
Her basılı ve yazılı kıtabı sevap için lutf edip
İki alemde gönlünün arzusunca muradını verisn Allah

Duacısı Tevfik, inşâsının bitiş tarihini dedi
Ne güzel kütüphane açtı, mükemmel etsin Allah
Kulunuz Muhammed Esad Yesari kulunuz yazdı Allah affedip azaptan korusun
1781

 

Kütüphanenin avlu dışından görünüşü.

Hacı Selim Ağa Kütüphanesi

HACI SELİM AĞA

HAYATI;

Hacı Selim Ağa, Reis-ül küttap (Dışişleri Bakanı) Tavukçu Mustafa Efendi'nin İran’dan aldığı kölesi idi. Bekir Paşa’nın yanında darphanede çeşitli işlerde çalışmış ve daha sonra Sarım İbrahim Paşa’nın yanına girmiştir. 1182 (1768)’de Edirne Sarayı onarılırken Hotin Defterdarlığı’na gönderilmiştir.
O göreve geldikten sonra 1187 (1769)’da Başbaki Kulu (Mutfak işleri yöneticisi) ve Kapıcıbaşı olup, 1188 (1774)’de Sultan Birinci Abdülhamid Han tahta geçtikten sonra Darphane Emini oldu. Darphâne eminliğine tayin edilen Hacı Selim Ağa 1200 şevvalinde (1786 Temmuz) Karaburun ve Yenikale Bina Emini oldu.
Daha sonra matbah, bina ve tersane eminliği (1201/1787) görevlerinde bulunmuştur. Yeniçeri ocağından yetişen Hacı Selim Ağa, Sultan Üçüncü Selim'in şehzadeliği sırasında kendisine hocalık yapmıştır. Üçüncü Selim padişah olunca da değerli hocasını ihmal etmemiş ve yüksek mevkilere getirmiştir. Hatta Tersane-i Amire denilen bugünkü Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na kadar yükseltmiştir.

Ancak Sultan Üçüncü Selim'in tersaneyi teftişi sırasında görevinin başında bulunmadığı, donanma işlerini ihmal ettiği, verdiği emirleri yerine getirmediği gerekçesiyle idam edilerek yaptırdığı sıbyan mektebinin bahçesine gömülmüştür (1203/1789).
Hacı Selim Ağa 1196 (1782) yılında Üsküdar da Tenbel Hacı Mehmet Efendi Mahallesi'ndeki Atlamataşı’nda bulunan kendi adıyla anılan kütüphanesini ve bitişiğindeki ilkokulu yaptırmıştır. Bu okulun caddeye bakan demir parmaklı avlusu kabir yapılarak kendisi ile aynı yılın Ramazan’ında öldürülen oğlu Ahmet Nazif Efendi ve eşi Zeynip Kadın gömülmüştür.

Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nin Mimari Durumu

Hacı Selim Ağa tarafından 1196/1782 tarihinde yaptırılan genel biçimiyle dörtgen planlı kütüphaneyi, bağımsız ayrık kütüphaneler grubuna sokmak mümkündür. Yapı çok az değişiklik ve ilave ile zamanımıza kadar iyi bir şekilde gelmiştir. Günümüzde kütüphane olarak kullanılan yapı, bağımsız kütüphanelerde görülen binanın, cadde üzerinde kültür merkezlerine, okul vs. yakın yerde bulunması özelliği sürdürerek sıbyan mektebinin yanında inşa edilmiştir. Sıbyan mektebi daha sonra tamamen yıkılarak yerine “Selim Ağa İlköğretim Okulu” yapılmıştır. Bu yıkım sırasında sıbyan mektebinin arka bahçesinde bulunan Hacı Selim Ağa'nın eşi Zeynep Kadın'ın ve oğlu Ahmet Nazif Efendi'nin mezarları kütüphanenin arka bahçesine taşınmıştır.

Kütüphanenin girişi..

Şehrin merkezi bir yerinde cadde üzerinde bulunan kütüphane okumak için gerekli ortamın oluşturulması amacıyla avlu içine yerleşlirilmiştir. Avluda kütüphaneden ve aileye ait lahitlerden başka çevre duvarlarına bitişik ufak bir çeşme ile meşruta evleri bulunmaktadır.  Avluya girişi sağlayan bugüne kadar orijinalliğini korumuş ahşap kapının üzerinde tarih kitabesi yer almaktadır.

İçeriden bir görünüm.

Rahatsız edici güneş ışınlarından korunmak için, bina güney-doğu istikametinde yönlendirilmiş ve batı güneşi de revaklar ile kesilmiştir. Yapı geniş ahşap kasetli saçağı, alçı petek ve lokma demir şebekeli pencere biçimleriyle gelenekçi, başlıkları köşe yapraklı olan sütunları, yarım yuvarlak kemerleri ve dikdörtgen biçimli bölme parmaklığı ile de yenilikçi bir mimariye sahiptir. Planı 6,00x16,25 m ölçüsündedir. Üstü aynalı tonozlarla örtülü üç gözlü bir revakla okuma salonuna girilir. Orijinal olan ahşap giriş kapısının üzerinde tamirat kitabesi ve iki yanında dikdörtgen iki pencere yer almaktadır. Bununla birlikte güney ve kuzey cephelerde altta ve üstte yer alan üçer pencere iç aydınlığı ve havalandırmayı sağlamaktadır. 5,50m. kenarlı kare mekanı örten 6,40m. yükseklikteki sağır kubbeye geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. Rutubete imkan vermemek için zeminden iki basamak yükseltilerek havalandırması sağlanan 4,20x4,60m.’lik kitap deposu bir metre kalınlıktaki basık bir kemer ve demir bir perde parmaklık ile okuma salonuna açılmış ve 4m. yükseklikte tutulmuştur. Kare planlı okuma salonunun arkasında yer alan kitap deposu olarak kullanılan bu mekanın üst örtüsü tonozdur. Deponun güney, kuzey ve doğu cephelerinde birer dikdörtgen pencere bulunmaktadır. Yangın tehlikesine karşı bir önlem olarak pencere iç kepenkleri de demirden yapılmıştır. Yapı kesme taştan yapılmışsa da sonradan beyaz bir harç tabakası ile sıvanmıştır.

Hacı Selim Ağa ve ailesinin mezarları..

İçte ve dışta oldukça sade fakat ahenkli bir görünüme sahip olan Hacı Selim Ağa Kütüphanesi yapım ve formda klasik biçimi sürdürmesi bakımından ilginçtir..

Eserler

Kütüphanede 5 ayrı koleksiyon bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda kolleksiyonlar ve kitap sayıları verilmiştir.

Bu kitaplar Arapça Farsça ve Türkçe dillerindedir. Bunlardan Hüdai Efendi koleksiyonundaki Türkçe eserlerin çokluğu göze çarpan ayırı bir özelliktir..
Kütüphanede 4474 adet kayıtlı kitap bulunup bunun 2887 tanesi yazma eserdir. Yazma eserler hat, ebru, minyatür ve cilt gibi klasik sanatlarımızın en güzel örneklerini içerisinde barındırır.. Hacı Selim Ağa kütüphanesi kitaplarının İkinci Abdulhamid zamanında basılmış fihristi bulunmaktadır. Okuyucularımız bu katalogu kullanarak kütüphanede bulunan kitaplara ulaşabilmektedir.
Tıp, Hikmet, Riyazet, İçtimaiyat, Kanunlar Mecamii muhtelife adlarıyla ayrılmış kitaplar defterlere kayıdolmuştur. Hacı Selim Ağa kütüphanesine gelen okuyucular doğrudan doğruya araştırmalarını edebiyat, tarih, coğrafya ansiklopediler ve dini ilimler üzerinde yaparlar.

Kaynak: Ahmet Çödek, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi Broşürü.

 _______________________________________________________________________________________