Alemler yapıların kubbe, külah ve çatıları üzerinde yer almaktadır. Alem kelimesi Arapça’dır ve anlamı, bayraktır.
Genelde camiler ve dîni yapıların üzerinde gördüğümüz alemler, sembol olarak ifade ettiği dînî inanç ve felsefeyi tanımlayan ve altındaki kurşun örtü kaplamasını kuvvetlendirerek açılmasını önlemektedir.
  Bayrak direklerinin, minare ve kubbelerin tepelerine takılan hilâl’e benzeyen bu süslemenin tarihsel kaynağı eski ulusların, kuvvet timsali olarak kullandıkları boynuzdan gelmektedir.

  Üsküdar Selimiye Camii'ndeki boynuz biçimli bir alem

  Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in bir yazısında: “Bunların hiçbiri hilâl değildir. Eski Mısır'ın Nil ve Bereket ilâhı sayılan Apis'in boynuzudur, demek ki bu Suriye tarikiyle bize geçmiş.” denilmektedir.
  Dikkatle bakıldığında, aslında bazı minare alemlerinin boynuz şeklinde oldukları görülür. Bu konuda geniş araştırmalar yapmış olan merhum Rıza Nur bunların adının “Moncuk” olduğunu ve “alem” kelimesinin hatalı olarak kullanıldığını söylemiştir.

        

      Çeşitli alem örnekleri. (kaynak İstanbul Camileri (Cilt 1 ve Cilt 2) : Tahsin Öz, (Cilt-1 1962 - Cilt-2 1965)

  Gene Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in aynı yazısının devamında ise;
  “1929 sonunda İstanbul'a avdetimde artık gözlerim cami kubbelerinin ve minarelerinin alemlerinde dolaşmaya başladı. Filhakika bir çoğu hilâl değildi. Fakat uzaktan hilâl gibi görünüyordu. Dikkatli bakılınca farkediliyordu. Hele Süleymaniye'dekilere bir kere dikkatli bakın. Hattâ bayrak alemlerinde aralarına istifli yazılar bile konmuştur. Buna yanlışlıkla «lâle» diyenler de var.
  İstanbul'un fethinden, XX. asır başlangıcına kadar (1453-1900 arasında) bunlar, birbirinden az farklı, karşılıklı kafasının üstü belli olmak şartıyle inek ve öküz boynuzlarından başka bir şey değildi.
  İşte Suriye yoluyle bize de bu Mısır'ın Apis boynuzu geçmiş. Artık ananemize girmiş. Yalnız bu mu? Mezar taşlarımız da onlardan geliyor. Bugün ölenlerin İslâmî heykellerinden sayılan mezar taşlarındaki yazılarımızın ananesi de oradan. Daha eskiden bize kadar gelmiş Fallus, düğünlerimize kadar girmiş; bir sırık üzerine kumaş bağlanması oradan geliyor.
  Acaba niye böyle olmuştur? Hilâl zannolunduklanndan yerlerinde bırakılmış olabilirler. Ancak bu şeklin ananemize girme sebeplerinden biri de her türlü yer sarsıntısı ve felâketlerden kubbelerimizin koruyucusu sayılmasındandır.
  Şimdi memleketimizde pek çok sayıda cami yapılmaktadır. Bunlara lâzım olan alemleri hazırlayan ustaların yaptıklarında, hep hilâl görüyoruz. Zira şekli çizenler, nisbetlerine bile dikkat etmeyerek hep hilâli ele alıyorlar. Zira öyle görünüyor. Ve «hilâl» diye kanaat getirdikleri için böyle çiziyorlar.
  Hilâl, Eski Türkler'de de olmakla beraber, Eski Mısır'ın Apisi de Orta Doğu sanatına tesir etmiştir kanaatindeyim.” denilmektedir.

              

          Alem çeşitleri 'Kaynak: Türk Sanatı Tarihi : Prof. Dr. Celâl Esat Arseven, Maarif Vekâleti Yayınları,)

  Alemler metal ya da taştan yapılırlar ve tunç ile bakır olanları altın varak veya altın yaldızla kaplanırlar. Pirinç olanları ise doğal durumları ile bırakılırlar. Taştan yapılan alemlerin yapımında beyaz mermer kullanılır. Çok seyrek olarak bulunan çini alemler de vardır.

  Laleli Camii'nin kubbesindeki boynuz biçimli alem.

  Taş alemler tek parça olarak yapılırlar. Daha büyük boyutta olan metal alemler ise parçalıdırlar. Bunlarda parçalar birbirlerine ya perçinle tutturulur ya da birbirlerinin içine geçecek şekilde yapılırlar.
  Metal alemler kubbe, külah ya da çatılara, sağlam bir şekilde ağaç takozlara geçirilirler. Ahşap külâhlı minarelerde ise külahlardan çıkan serenlere takılırlar. Taş alemler ise tepede özel surette hazırlanan yuvalara oturtulurlar.
  Kaide, gövde ve tepelik olarak üç ana bölümden meydana gelen metal alemler, ters çanak biçimindeki kaide ile başlamakta ve küp, bilezik, armut, boyun adı verilen kısımlardan oluşturulan bir gövde ile yükselerek tepelikle sonuçlandırılmaktadır.

  Sokullu Mehmed Paşa Camii'ndeki alemler.

  Binaya oranla büyük ölçüde olanlar genelde bakırdan yapılırlar ve altın yaldızlıdırlar. Büyük cami kubbelerinde olanların kaideleri çok geniş, minaredekilerin ise boyu daha yüksektir.
  Boynuz biçiminde olan alem tepelikleri zamanla, ay, lâle, yaprak, ayyıldız, ay güneş ve hattâ hokka-kalem şeklini bile almıştır.
  Bu arada dikkati çeken bir nokta da, minarelerin alemlerine takılan paratonerlerdedir. Bunların ucu her iki yenden bağlandığında haç şekli görüntüsü verdiğinden çeşitli itirazlara neden olmaktadır.
  Mimar Sinan'ın inşa ettiği camilerin alemleri genelde büyük ve yüksek dilimli bir alt bölüm ile bir küp, iri bir armut ve yukarı açılan bir hilâl tepelikten oluşmakladır.
  18. ve 19. yüzyıllarda genellikle şadırvan ve sebil kubbelerinde görülen, kafes oyma kitâbeli ve süslemeli alemler, "yâ Allah", "la ilahe illallah", "maşallah" yazıları veya palmet şekilleriyle değişik bir görüntü vermektedirler.

        Çeşitli Cami Alemleri

  Beşiktaş'daki Yahya Efendi Dergâhı mescidi'nin alemi.

  Sirkeci Büyük Postane Müzesinin arkasındaki Hubyar Mescidi'nin alemleri.

  Beylerbeyi Camii'nin kubbe ve minare alemleri.

  Azapkapı Sokullu Mehmed Paşa Camii'nin Kubbe alemi.

  Beşiktaş Sinan Paşa Camii'nin alemleri.

  Şemsi Paşa Camii'nin minare ve kubbe alemleri.

  Ortaköy'deki Ortaköy Camii'nin alemleri.

  Fatih'deki Mesih Mehmed Paşa Camii'nin alemleri.

  Çemberlitaş'daki Nuruosmaniye Camii'nin alemleri.

  (Gelecek yazı: Yeni Cami Hünkâr Köşkü)

________________________________________________________________________________________

Sadaka Taşları

Eb-ced Hesabı ve Tarih Düşürme

Sıbyan Mektebleri

Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 3)

Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 2)

Tarihte İstanbul Depremleri (Bölüm 1)

Elektronik Dünyazı Yazıları için aşağıdaki linklere tıklayabilirsiniz.

Sitemizde yer alan "Elektronik Böcek" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer alan "Sivrisinek Kovucu" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer alan "LED Süsleri" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer ayan "LED'lerle İki Devre" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

Sitemizde yer ayan "LED'li Göstergeler" yazısını görüntülemek için buraya tıklayın.

©2011- 2016 | H.Veysel Güleryüz